Çekişmeli yargı işi ve çekişmesiz yargı işi nedir?

Çekişmeli yargı, iki taraf arasındaki bir uyuşmazlığın taraflardan birinin talebi üzerine, bağımsız mahkeme, tarafından yargısal usule uyulmak ve iki tarafa iddia ve savunma hakkı tanınmak suretiyle objektif hukuka göre çözüme kavuşturulmasıdır. Çekişmeli yargıda, ortada bir uyuşmazlık ve bu uyuşmazlığın süjeleri konumunda bulunan en az iki kişi mevcuttur. Böyle bir uyuşmazlık, mahkeme önünde dava edildiğinde zaman uyuşmazlığın süjeleri, davanın tarafları yani davacı ve davalı olarak adlandırılırlar. Çekişmesiz yargı, ortada herhangi bir uyuşmazlığın ve hasmın bulunmadığı yargı türü olarak tanımlanabilir. Bu yargı türünde, ortada herhangi bir uyuşmazlık ve dolayısıyla da bir dava, hasım gösterilecek olan bir karşı taraf yoktur.

Çekişmesiz yargının temle farklılıkları şunlardır:
Çekişmesiz yargı, bir dava değildir; çekişmeli yargı ise, dava temellidir. Çekişmesiz yargıda «dava» değil; «çekişmesiz yargı işi» söz konusudur. Çekişmesiz yargıya başvurma kriterleri farklıdır . Kural olarak ilgililer ya da hak sahipleri arasında bir uyuşmazlık ya da sübjektif hak yoktur. Bazen çekişmesiz yargıda da ilgililer arasında uyuşmazlık olabilir, ama bu bir taraftan doğrudan elde edilecek bir haktan dolayı değil, taraf istek ve menfaatlerinin uyuşmamasından kaynaklanır. Çekişmesiz yargıda, daha çok bir hakkın ortaya çıkartılması, kullanılması için yargısal bir karara ihtiyaç duyulur. Bu sebeple , bazen bazı çekişmesiz yargı işleri, yargı organları dışındaki mercilere de bırakılabilir. Çekişmesiz yargıda taraf değil «ilgili» kavramı vardır ve yargılamada yer alsın almasın o konuda maddî hukuk temelli bağlantısı olan (hukukî yararı olan) «maddî anlamda ilgili»dir. Oysa davada, şeklî ilgili esastır. Yani dava açan davacı, onun muhatap gösterdiği davalıdır. Çekişmesiz yargının yargılama usulü farklıdır; re sen araştırma ilkesi ön plandadır. Çekişmesiz yargı kararları maddî anlamda kesin hüküm oluşturmaz. Bu sebeple, belirli şartlarda yeniden veya ilgili başkası tekrar talepte bulunabilir. Çekişmesiz yargıda, maddî anlamda ilgili olanlar, yargılama içinde yer almasalar dahi kanun yoluna başvurabilirler.